Verslag over de zeer gekleurde biografie van Romola over Vaslav Nijinsky


In het eerste hoofdstuk beschrijft Romola hoe ze met het Russisch Ballet in aanraking kwam. Dat klopt heel redelijk met de film, Vaslav herkent haar nooit, hoe ze zich ook opdringt. Sergei bedriegt ze door net te doen alsof het haar om Adolf Bolm gaat, terwijl Sergei eigenlijk zelf heeft wat zij wanhopig graag wenst: Vaslav. Deze lijkt volgens haar op een Japanse student in slecht zittende Europese kleding. Hij gaat met niemand om, observeert iedereen met half gesloten ogen, die overigens donkerbruin zijn. Hij is niet al te lang en erg gespierd. "Nijinsky is als een zon die veel licht geeft maar nooit warmte," zegt maestro Enrico Cecchetti en die worden blijken profetisch te zijn. Vaslav praat enkel met Sergei en zijn bediende Vassily en dan altijd over het werk: ballet.

Het tweede hoofdstuk gaat over de jeugd van Vaslav. Zijn vader Thomas was een Poolse danser, die smoor werd op de eveneens Poolse Eleanora Bereda. Zij was een beetje angstig type en trouwde met Thomas, omdat hij zei dat hij anders zelfmoord zou plegen.

Met een eigen groep toeren ze door het land. In 1889 wordt Stanislav geboren en een jaar later in 1890 Vaslav. Daarna volgde het enige meisje Bronislava. Alledrie traden ze soms op, maar Vaslav had duidelijk het meeste talent. Op een dag viel Stanislav uit het raam; door de shock en de opgelopen hersenschudding stopte zijn geestelijke ontwikkeling. Ze gingen voor de opvang van Stanislav in St Petersburg wonen, maar Thomas ging er al snel vandoor met een zwangere maîtresse. Eleonora begint een pension. Vaslav hielp haar waar hij kon, vooral in de keuken, pannen uitlikken en zo. Hij was gek op zoetigheid.

In de zomer gingen de kinderen haar het platteland om de hitte te ontlopen, voor Vaslav was dat een ingrijpende ervaring, waardoor hij nog meer van Rusland ging houden. Hoewel Thomas op het ballet was afgeknapt , ging Eleonora toch met de 7-jarige Vaslav naar de Imperial School for Dancing. Hij was twee jaar te jong.

Hoofdstuk drie gaat over deze school. Vaslav werd op 20 augustus 1900 toegelaten met vijf anderen uit 150 jongens. Nicolas Legat stond erop dat hij gekozen werd. De school zat in een heel mooi barok paleis. Met 25 jochies op een slaapzaal. Hij werd geplaagd om zijn Mongoolse uiterlijk en Kitajec genoemd, hetgeen 'chinees' betekende. Hij was braaf op school, zeker bij de balletlessen, maar tijdens de andere vakken, waar hij maar matig in was, pestte hij de leraren wel eens. In 1902 werd hij permanent tot de school toegelaten en werd er al over zijn talent gesproken. Ook in pantomime was hij erg goed.

Na om een streek van school gestuurd te zijn, en hij zijn moeder vreselijk zag sloven in haar pension, ging hij veel beter zijn best doen. Daarvoor kreeg hij zelfs van Tsaar Nicolaas II een gouden horloge. Behalve geluk had hij ook pech, bij het oefenen lette hij niet op een bank en zijn onderbuik werd gevaarlijk gewond. Drie maanden lang lag hij volgens Romola in levensgevaar (maar dat lijkt me nogal lang...) en gelukkig kwam alles weer goed.

In 1906 kon Obuchov hem niets meer leren en hij kon twee jaar te vroeg toetreden bij het Marijinsky theater en bij leraar Petipa. Vaslav wilde echter niet, ook al danste hij een solo mazurka in Paquita, en kreeg hij zo meerdere kansen.

Hoofdstuk vier. Vaslav was net 18, toen hij in mei 1908 slaagde. Zijn idool Chaliapine (een zanger) omhelsde hem. Hij ging naar het Marijinsky, wier paradepaardje hij allang was. Hij kwam in het corps de ballet terecht en debuteerde in Don Giovanni.
Behalve in ballet was Vaslav ook geïnteresseerd in literatuur, zoals Shakespeare, Ibsen en vooral Tolstoy, in muziek, zoals Moussorgski en Wagner) en in kunst (Leonardo da Vinci, Raphael en Michelangelo).

(Andere bronnen melden juist dat Vaslav zich pas in muziek, kunst en literatuur ging interesseren toen hij met Diaghilev omging. - Anne)

Het Russisch ballet was in die tijd bezig met de overgang van het klassieke ballet van Petipa naar het meer romantische van Fokine en Vaslav stond daar wel achter. Soms wilde hij wel priester worden, maar de liefde voor ballet won het altijd. Zijn moeder was daar buitensporig trots op, ze adoreerde hem en hij haar ook. Hij schreef haar elke dag, terwijl hij een hekel aan schrijven had. Hij gaf zijn zusje, die op dezelfde school zat, les en kon goed met Stanislav opschieten. Hij vond het heel erg toen deze gevaarlijk werd en opgesloten moest worden. Hij onderhield de hele familie op zestig roebels per maand. Vaslav leert een decadente prins (Lvov) kennen maar beseft diens gevoelens niet. Hij verkleedde zich dan ook als 18-eeuwse vrouw voor een gekostumeerd bal, toen de prins hem dat vroeg. Ook leert hij bij die prins enige hoeren kennen, een ervaring waar hij nooit meer aan herinnerd wilde worden.

Vlak voor de dood van zijn vader leert Vaslav zijn vader opnieuw kennen. Thomas is wat jaloers maar ook heel trots. Hij geeft hem manchetknopen tijdens die dagen in Kazan, Vaslav droeg die vervolgens bijna altijd. Thomas beloofde om die winter naar Vaslav te komen kijken, maar het lot besliste anders.

Hoofdstuk vijf vertelt over Sergei Pavlovitch Diaghilev, geboren op 19 maart 1872, zoon van een adellijke generaal. Hij groeide op als prins, deed niets, kon alles en was vreselijk verwend. Hij werd Chinchilla genoemd naar de pluk wit haar op zijn bol. Hij verzamelde talent om zich heen en promootte Russische kunst en opera in het buitenland. Ook gaf hij artistieke avonden en Vaslav ging daar een keer met Leon Bakst mee naar toe. Sergei brak onmiddellijk door de reserve van de jongen heen en ze werden vrienden.
"Van alle mensen die ik gekend heb, betekende Diaghilev natuurlijk het meeste voor mij. Hij was een genius, een Da Vinci."

Sergei had veel invloed op de jongen, hij nam hem mee naar concerten, privé collecties en schilderstudio's en vertelde hem welke boeken hij moest lezen. Maar het was Vaslav (volgens Romola althans) die in 1909 vroeg waarom Sergei het Russisch Ballet niet ging promoten in Parijs. Sergei vond dat een goed plan en zette alles op alles om dit doel te bereiken. Hij koos de beste dansers en programma's van het Marijinsky en het Bolshoi.

Hoofdstuk zes gaat over het eerste Parijse seizoen. De groep wordt fantastisch ontvangen en vooral Nijinsky wordt een idool. Wel een onbereikbaar idool, want Vassily, de bediende van Diaghilev, bewaakt hem zorgvuldig en liet niemand toe in de kleedkamer, om te verdwijnen als Diaghilev binnen kwam. Hij ging stil zijn eigen gang, alles was even netjes en precies, en hij wist weinig van het grote Franse enthousiasme. Hij werd een keer overvallen door de pers in zijn kamer, maar hij verstond hen niet. Naar de feesten ging hij meestal niet mee.

Zijn dag was: Thee, les, repetitie, lunch om vier uur met Sergei, rijden door het Bois de Boulogne, massage, slapen en om half zes naar de avondvoorstelling om daar ook nog wat te oefenen. Zijn techniek was fantastisch, hij was de enige die de entrechat dix kon, anderen haalden zes en zelden acht. 's Avonds een diner en raden naar het beroep van een vreemdeling. Bakst moest de gissingen dan verifiëren. Elke avond toonde Sergei aan Vaslav de kritieken, Vaslav bleef bescheiden al vond hij het fijn om met zijn idool Vestris (*1) vergeleken te worden.
Vaslav tekende veel maar Sergei moedigde dat niet aan, integendeel, hij had genoeg te doen met het ballet.
Vaslav werd ziek van het Franse water en Botkine, de dokter van de tsaar, onderzocht hem. Hij vertrouwde Vaslav's klieren niet maar niemand nam die waarschuwing serieus.
Sergei, Vaslav en Leon Bakst gaan samen op vakantie naar Carlsbad (Karlo Vovary in Tsjechie) en Venetië. Vaslav zwom goed en deed kunstjes in het water. Leon en Sergei waren bang voor water.
Isadora Duncan was er ook en stelde aan Vaslav voor om samen een danser te maken. Sergei vertaalde dat geamuseerd doch was over het algemeen blij dat Vaslav enkel Russisch sprak.
Eind augustus keerden ze terug naar Rusland.

Hoofdstuk 7 gaat over de vriendschap tussen Sergei en Vaslav. Ze worden na het seizoen in Parijs enthousiast verwelkomd in Rusland. Iedereen wil nu helpen en meedoen. Alleen Anna Pavlova wil haar eigen weg gaan. Sergei gaat vaak naar Moskou om nieuw dansers te ontdekken. Elke vrije avond in St Petersburg neemt hij Vaslav mee naar concerten en theater, Ibsen en Maeterlinck worden bezocht. Vaslav droomt over een ballet over Pelleas en Melisande.

Diaghilev ontdekt Strawinsky, 26 jaar oud, en deze raakt bevriend met Vaslav omdat ze de twee jongsten zijn in het gezelschap van Sergei. Vaslav raakt steeds meer gehecht aan Sergei, niets is hem te veel om deze gelukkig te maken. Sergei koestert en verwent hem. Zijn grenzeloze bewondering voor Vaslav staat in de schaduw van de gepassioneerde liefde voor Vaslav zelf. Ze zijn altijd samen, nooit worden ze apart uitgenodigd. Ze hebben dezelfde ideeën over kunst en het kleine beetje verzet van Vaslav wordt volgens Romola gesmoord met verhalen over de Grieken en Michelangelo en Leonardo da Vinci.
Sergei zegt dat er enkel bij homoseksuele liefde sprake kan zijn van creativiteit en artisticiteit door de gelijkheid van hun natuur. Het enige kleine meningsverschil was dat Sergei eigenlijk Bronia niet in zijn gezelschap wilde omdat ze niet mooi genoeg was.
Ze gaan opnieuw naar Parijs in mei en juni, Scheherazade, de Vuurvogel en Carnaval zijn grote successen. Vaslav leeft weer zeer geïsoleerd, maar merkt dat echter nauwelijks. De triomfen veranderen hem niet. Hij blijft de stille glimlachende jongen. Ook na dit seizoen gaan ze weer naar Carlsbad en Venetië.

Hoofdstuk acht behandelt de breuk tussen Nijinsky en het Marijinsky. In de herfst van 1910 keren Sergei en Vaslav weer terug in Rusland. Ze gingen aan het werk voor een volgend seizoen in Parijs, dat Petroesjka, Sadko, Narcisse en Spectra de la Rose zal bevatten. Vaslav woonde weer bij zijn moeder en deed alles wat ze wilde, ook Stanislav bezoeken wanneer dat moest.
Tijdens een optreden van Vaslav in Giselle droeg hij geen voorgeschreven slip die zijn 'vormen' moesten wegwerken. Directeur Krupenski was woedend maar Vaslav weigerde zich om te kleden. Daarom werd hij geschorst. Iedereen was geschokt en het Marijinsky theater even later ook omdat Vaslav op aanraden van Sergei zijn ontslag indiende. Ze deden alles om hem terug te krijgen, incluis het hoogste salaris ooit betaald maar Vaslav ging er niet op in. Zijn moeder was heel bezorgd maar kon niet tegen de galante Sergei op, ze was heel verlegen. Sergei wist mensen te lokken, waaronder Bronia.

In het voorjaar van 1911 vertrokken ze naar Monte Carlo. Vaslav wilde Cecchetti hebben omdat hij te lui was om zelf te werken, dus haalde Sergei hem bij de groep. In maart traden ze op in Rome, er werd gefloten. Ze schrokken zich wild, maar het was een blijk van een waardering. Sergei nam Vaslav en Tamara Karsavina mee om de stad te bekijken, zowel bij zon- als bij maanlicht. Sergei moest vreselijk veel doen en regelen, maar het lukte. Ze gingen naar Berlijn. De wasserij stuurde daar een deurwaarder op hen af, toen ze vergeten waren om te betalen. Volgens Vaslav waren alle Duitsers toen spionnen.
Spectre was een groot succes, al vond Vaslav het vervelend om alleen met de spectaculaire sprong in het begin geassocieerd te worden.
"Ik ben geen springer maar een artiest."
Vassili verkocht stukjes van zijn kostuum aan sentimentele dames in Parijs. Vaslav werd bij de sprong opgevangen door vier man en vervolgens masseerde masseur Williams zijn hart.

De Engelsen waren gereserveerd en de dansers kregen niet eens een souvenir programma. Ze waren verwend in Rusland. Sergei vloekte en ging zelf op pad voor Vaslav's souvenir.
Ze leerden Lady Ripon kennen en zij wordt Vaslav's eerste 'vriend' naast Sergei. Ze zag hem als een zoon en wilde dat hij zou trouwen. Toen hij dat later deed, liet ze hem niet in de steek. Als hij in Londen was, ging hij vaak een weekend naar haar toe.

Hoofdstuk negen. Nijinsky de choreograaf. Het vreselijk drukke leven had een positief effect op Vaslav. In het voorjaar van 1912 kreeg hij creatieve ideeen, al was hij er in de zomer van 1911 in villa Schäffer in Carlsbad ook al mee bezig. Sergei was geamuseerd en geïnteresseerd en moedigde hem aan. Na lang zoeken samen op de piano werd de muziek van Debussy gebruikt. Volgens Romola werd Vaslav in 1911 emotioneel volwassen, vroeger accepteerde hij alles van Sergei, behalve op zijn vakgebied, daarin waren ze gelijken. Vaslav uitte zijn devotie en bewondering op de manier die Sergei het beste beviel. (Waarschijnlijk bedoelt Romola met deze zin dat Vaslav enkel met hem naar bed ging om zijn bewondering te uiten...)

Vaslav werkte met Gavrilov aan de Faun. Sergei mocht niets zien en weten. Tenslotte gingen ze wel samen drie weken op vakantie in september naar hun geliefde Lido (het strandeiland van Venetië.)
In oktober gingen ze naar Dresden waar de rest van de groep heen was gegaan nadat ze vakantie hadden genomen in Rusland. Bronia was ook thuis geweest. In Leipzig kwam het bericht dat Thomas (de vader van Vaslav) gestorven was. Als Adolf Bolm hem condoleert, glimlacht Vaslav. Hij werd gevoelloos gevonden, maar pas later werden dit soort tegenstrijdigheden verklaard door zijn ziekte. Tijdens de volgende tournee reisde Bronia met de andere meisjes mee. Vaslav zei dat het een privé zaak was dat hij bij Sergei was en dat zij daar niet bij kon zijn.
In Wenen moesten Vaslav en Tamara Spectre overdoen, zo groot was het succes. Gunsberg betaalde alle tekorten, want als Sergei twee miljoen had, gaf hij er drie uit.
In Boedapest werd Vaslav ernstig ziek. (*Hier begint de film Nijinsky dus). Mathilde Kshessinskaya (ballerina) verpleegde hem en wilde hem overhalen terug te gaan naar het Marijinsky. Sergei was geamuseerd door haar attenties.

In Monte Carlo kwam Vaslavs moeder, ze lieten haar alles zien, maar ze was het liefste met Vaslav en Bronia alleen. De repetities begonnen en Fokine arriveerde voor Le Dieu Bleu, Daphnis en Chloe en Thamar. De première was 29 mei, Fokine had te weinig repetitietijd en voelde zich gepasseerd. Volgens Romola speelde Sergei dat uit, omdat onderlinge ruzie zijn eigen positie verstevigde. (*Dit lijkt me erg onwaarschijnlijk, geen enkele leider is blij met ruzie) Vaslav deed zijn best om de relatie met Fokine te herstellen maar deze gaf hem de schuld van alles wat fout ging.

Hoofdstuk 10. De achtergrond van l'Apres midi d'un faune door Bakst vond Nijinsky niet goed, maar Sergei wel, dus hij moest het accepteren. Vaslav was voor het eerst vreselijk nerveus. De ontvangst van het ballet is tweespaltig, het 'superbe' en 'ridicule' wissen elkaar af. Er is applaus en gefluit. Ze doen het ballet meteen nog een keer (*Een meesterzet van Diaghilev ) en daarna is het applaus frenetiek. De beroemde beeldhouwer Rodin is ontroerd. Maar Calmette van de Figaro maakt de faun af in een recensie. Parijs is verdeeld Niemand spreekt nog over iets anders. Rodin verdedigt Nijinsky en wordt daar vreselijk op aangevallen, zijn kunst is meteen nog brutaler en schaamtelozer dan de Faun De politie wordt ingeschakeld, maar kan niets verbodens vinden. Het publiek stroomt natuurlijk toe. Nijinsky wordt ingehaald als de grote moderne choreograaf en de stukken van Fokine zijn geen succes. De pers is kritisch en Fokine is van streek en neemt het Sergei en vooral Vaslav kwalijk. Hij dreigt weg te gaan. Dat had hij al eens eerder gedaan, in het tweede Parijse seizoen omdat er toen geen stuk van een ballet herhaald mocht worden en de dansers niet op het applaus mochten letten. Sergei was het toen met hem eens en wist hem de volgende dag terug te halen en hij strafte de toneelmeester zwaar. Nu deed niemand iets om de gekwetste trots van Fokine te zalven en deze diende zijn ontslag in. Hij kon daarna bij het Marijinsky terecht als (eindelijk) eerste balletmeester. Het gezelschap nam afscheid van hem. Vaslav was daar niet bij omdat Sergei gezegd had dat Fokine hem niet wilde zien. Vaslav, gekwetst door die onverdiende vijandigheid, bleef in zijn kleedkamer, terwijl Fokine met tranen in zijn ogen afscheid nam en het heel erg vond dat Vaslav er niet bij was.

(*Dit is weer een poging van Romola om Sergei de zwarte Piet toe te schuiven. Fokine was woedend en jaloers op Vaslav en zal hem echt niet gemist hebben bij zijn afscheid.)

Het seizoen in Parijs naderde zijn einde. Vaslav had het druk, want iedereen wilde hem vastleggen op papier of zoals Rodin in steen. Na de ochtendlessen ging hij naar diens atelier toe en er ontstond een grote diepe vriendschap.

Hoofdstuk elf. In Parijs werd ook gewinkeld. Vaslav had altijd maar twee pakken, Ze zaten niet goed door zijn brede schouders en slanke taille (63 cm). Vaslav heeft een passie voor saffieren. De auteur Jean Cocteau geeft hem bij de première van Le Dieu Bleu een gouden pen met saffier en Sergei geeft hem bij elke visite aan Parijs een saffieren ring van Cartier. Vaslav wordt dan ook de Koning van de saffier genoemd.
Nijinsky verzint Jeux, de flirt op het tennisveld van de eeuwige driehoek. Sergei wordt jaloers op de vriendschap tussen Vaslav en Rodin en als hij hen eens slapend van de hitte en de wijn aantreft, verhindert hij verdere sessies met de naakt poserende Vaslav.
Bronia huwt in Londen met de danser Kotchetovsky in de Russische kerk. Vaslav gaf haar weg. Sergei houdt hem aan het werk om hem niet naar Rusland te laten gaan waar hij misschien door het Marijinsky ingepalmd zal worden. Hij mag ook geen talen leren, die isolatie is een soort beveiliging. (*Sergei opnieuw in de rol van Duivel) Alleen in de kunst mag Vaslav zijn gang gaan, omdat hij daar meer van weet. Ze gaan veel op visite, Vaslav heeft keurige manieren dankzij de Imperial School en dankzij Sergei. Een verlegen moment voor de laatste als Vaslav zegt: "Lady Morrell is zo mooi en lang, net een giraffe."
Ze treden op het casino van Monte Carlo, hoewel Vaslav eigenlijk enkel in operahuizen wil optreden. Vaslav wil een 'thuis' maar Sergei boekt een nieuwe tournee, nu in Duitsland. Vaslav werkt helaas niet op beval doch op inspiratie. Gelukkig komt Sacre in hem op. Vaslav is Sergei's levende droom, maar in Wenen gaat alles mis. Er is ruzie met het orkest, Vaslav krijgt griep en is erg geïrriteerd. Hij wil drie dagen niet dat Sergei binnenkomt tenzij als Vaslav hem roept. Hij wil sinaasappelen terwijl het midden in de winter is en die er dus niet zijn.

Romola wordt bij het ballet aangenomen. Bronia raakt zwanger en kan niet dansen. Haar broer is woest en het tweetal spreekt weken niet met elkaar.
In Monte Carlo logeren ze voor de privacy in Hotel Riviera Palace, helemaal op de heuvel. De rest verblijft in het Hotel de Paris. Vaslav komt met de autobus vanaf de 'Olympus'. Romola begluurt hem daar. Vaslav leert in drie maanden 'op de punt' dansen (spitsen), maar gebruikt dit toch niet in Jeux. Het ballet heeft een redelijk succes, maar iedereen wacht op Sacre, het product van de twee modernen: Nijinsky en Stravinsky.
De première is op 29 mei 1913 in het Champs Elysee theater. Een vreselijk kabaal overstemt het orkest, maar ze dansen door op de tellen van Vaslav: ras dwa tri, behalve bij de Chosen Maiden. Na afloop is het storm, Vassily kan ze niet tegenhouden en Vaslavs kleedkamer wordt bestormd. Hij neemt het vrij kalm op, hij was er met de anderen van overtuigd dat het een groot stuk was, en dat de wereld het eens zou accepteren. Om een beetje tot rust te komen rijden Sergei, Vaslav, Cocteau en Stravinsky tot de ochtend door het Bois de Boulogne.

Hoofdstuk 12 Het huwelijk van Nijinsky. Romola leert Vaslav een beetje kennen in de trein en op de boot naar Londen. Hij groet haar op het station als Sergei hem ophaalt.
Het publiek in Engeland reageert minder emotioneel op Sacre. Madame Cecchetti komt over uit St Petersburg en de maestro kan niet langer flirten met iedereen. Op zijn verjaardag geeft Vaslav hem een stok met gouden knop, toch heeft hij geen geld volgens Romola. Serge gebruikt alles (lenen) voor het ballet op een klein bedrag na, dat naar de moeder en broer van Vaslav gaat. De maestro moet niets van de moderne Nijinsky 'nonsens' hebben en in de les gehoorzamen hij en Karsavina hem. Joseph en Potiphar is het nieuwe doel voor een ballet. Richard Strauss is dolblij dat hij de muziek mag doen, hij krijgt als enige een contract. Alleen Stravinsky staat er altijd op betaald te worden op tijd.

Op 15 augustus vertrekken ze naar Argentinië en Brazilië. Sommigen willen niet mee en daarom mag Romola mee. De reis duurt 21 dagen op de Avon van de Royal Mail Steamship Company. Sergei en Vaslav hebben op dek A de cabines 60 en 61, in Cherbourg komt de laatste aan boord. Sergei is naar Venetië. Het echtpaar Baton is 'nana' voor Vaslav. ("moi parle petit nègre"). Lissabon is de laatste Europese haven die ze aandoen en Sintra wordt bekeken door Vaslav met de Batons en Chavez.
's Morgens oefent hij op het dek (heel moeilijk) en 's middags gaat hij componeren met Baton. Hij leest ook op het dek.
Madeira wordt bekeken en Romola en haar gezelschap zijn bijna te laat terug. Bij een gekostumeerd bal zijn alleen zij en Vaslav niet verkleed. Na zestien dagen negeren vraagt hij haar via Gunsbourg ineens ten huwelijk. Romola denkt eerst dat het een grap is. Met Kovalevska en Vaslav gaat ze ringen kopen in Rio (1-9-1913). Ze mag aan zijn tafel zitten. Bolm waarschuwt haar. Vaslav vraagt over de radio haar hand aan haar ouders in Boedapest. Ze gaan naar het Majestic hotel in Buenos Aires. Tamara Karsavina arriveert ook. Via ambassades wordt alles geregeld, de ceremonie is in de Iglesia San Miguel op woensdag 10 september. 's Avonds is er een optreden en daarna volgt een gescheiden huwelijksnacht, al mag ze wel in zijn appartement komen wonen waar twee slaapkamers zijn. Zijn kleedkamer blijft verboden terrein voor haar. Vassily brengt onwillig rozen. En eindelijk blijft hij eens de nacht.

Hoofdstuk 13. De breuk met Sergei. Vaslav schrijft Sergei een brief waarin hij uitlegt wat hem deed trouwen, maar dat hij altijd zijn trouwe vriend zal blijven en het Russisch Ballet zal blijven dienen. Hij vertrouwt erop dat deze het wel zal begrijpen. Hij bekent Romola per brief dat zijn broer gek is. In Montevideo blijkt Romola al zwanger. Vaslav is meteen trots op de 'petit nègre'.
Als Vaslav eerlijk aan Romola zegt dat ze nooit zo goed zal worden als Pavlova of Karsavina, wil deze niet meer dansen. In november 1913 reizen ze terug. Op weg naar Parijs met de trein valt Vaslav flauw door enorme hoofdpijn. De ontvangst is groots. In Boedapest ook, bij Romola's moeder. Ze willen voor de kerst naar Sint Petersburg maar dan komt hij bericht dat hij niet langer gewenst is bij het Russisch Ballet.

(*Vaslav begrijpt daar niets van en schrijft een brief naar Strawinsky: ""Please ask Serge what is the matter." "If it is true that Serge does not want to work with me," he added, "then I have lost everything." Stravinsky beschrijft deze brief later als "a document of such astounding innocence-if Nijinsky hadn't written it, I think only a character in Dostoievsky might have)

Het ontslag komt in de krant en de aanbiedingen stromen van alle kanten binnen. Vaslav wil kwaliteit en weigert alles tot woede van de familie van Romola. Ze gaan naar Wenen en nemen daar een aanbieding aan van het Palace Theater, niet wetende dat dit toch een 'vaudeville' huis is, zoals Vaslav dit noemt. Vaslav wil de hulp van Bakst, maar deze weigert omwille van Sergei. Hij ging huilend weg uit de studio. Bronia en haar man gaan Vaslav wel helpen, er is enorm veel te doen. Van Fokine (volgens Romola omdat Sergei hem opgestookt heeft, maar dat lijkt niet echt nodig...gezien het verleden) mag Vaslav Spectre niet uitvoeren. Vaslav wordt ziek en verbreekt zo het contract, alles is van de baan, maar hij betaalt de medewerkers toch en is prompt blut. Vaslav blijft twee maanden ziek en mag dan geen organisatorisch werk meer doen.
Hij danst in Madrid voor de koning en ziet op de terugweg de première van Joseph.
"Dit jaar is jouw creatie een kind."
De baby moet een jongen worden, Vladislav volgens Vaslav. Het is te laat maar na de opera Elektra komt Kyra Vaslavovna op 19 juni ter wereld. Vaslav is eerst teleurgesteld maar is Kyra vanaf het moment dat hij haar ziet, volkomen toegewijd. Romola's stiefvader slaat Vaslav en er is ruzie alom.

Hoofdstuk 14 Oorlogsgevangenen. Lady Ripon probeert Vaslav weer aan het Ballet Russes te koppelen in Londen, maar Sergei is er niet en het ballet negeert hem, dus na een repetitie gaat Vaslav terug naar huis, op dat moment in Wenen. Op 28 juni 1914 wordt Franz Ferdinand doodgeschoten en zodra ze in Boedapest zijn, breekt de oorlog uit, op 24 juli als Vaslav met zijn schoonmoeder naar het circus gaat. Hij was altijd al gek op clowns. Vaslav en Romola willen naar Rusland, maar de grenzen zijn dicht. Ze zijn oorlogsgevangenen en moeten bij Romola's moeder blijven, zich eens per week melden en ze mogen niet corresponderen. Vaslav's schuilplaats wordt de kinderkamer in de toren. Hij mag nergens oefenen en er komen ruzies over de opvoeding van Kyra. Vaslav weigert om voor de Hongaarse soldaten te dansen. Romola's stiefvader vertelt steeds over de oorlog en Vaslav kan er niet tegen. Hij wandelt uren in de bossen. In 1915 laat de voedster Kyra zowat verhongeren en Vaslav neemt de zorg over. Hij maakt houten speeltjes voor haar. Hij verzint Tyl Eulenspiegel en begint weer een beetje te leven. Hij danst vaak voor ze, flirtende dansende zigeunerinnen en zo. Hij verzint een dans-notatie-systeem.
De spanning stijgt. Vaslav krijgt overal de schuld van, de verdwenen kat, de schimmel in de kelder, de kapotte boiler en hij mag steeds minder. Romola gaat op een dag naar Wenen om hulp te vragen en hoort dat er over Vaslav onderhandeld kan wordt, om vijf hoge officieren.
Kyra begint te lopen en noemt Vaslav Tataka, ze zijn altijd samen. Ze beweegt haar lichaam perfect op het ritme van het straatorgel. Vaslav wil niet Hongaars worden, hij heeft veel te veel aan Rusland te danken. Als Kyra zestien maanden oud is, worden ze erop aangevallen dat zij enkel Russisch leert. Ze praten veel, over hun jeugd, Vaslav zegt dat hij nergens spijt van heeft ook al veroordelen de ethici dat. Op de boot had hij eerst monnik willen worden in Siberië, maar hij besloot toch te trouwen.
"Maar je kan niet beloven om van iemand te blijven houden."
Vaslav wordt van spionage verdacht naar aanleiding van zijn danssysteem.

Hoofdstuk 15.

In januari 1916 mogen ze naar Wenen, ze logeren gratis is een hotel waar Vaslav vroeger vaak logeerde. Hij hoort dat zelfs de paus voor hem gepleit heeft. (*Romola verzwijgt hier dat juist Diaghilev hemel en aarde bewogen heeft om Vaslav weg te krijgen.)
Hij mag oefenen in het Theater an der Wien en is bezig met Mephisto Valse van Liszt. Hij bezoekt weer musea en moet de danstalenten van een dochter van een kennis beoordelen.
"Verspil maar geen energie, je hebt totaal geen talent."
Hij ontmoet Strauss die enthousiast is over Tijl, Mephisto is ook klaar en Vaslav begint aan een Japans ballet. Met Schönberg heeft hij een verhitte discussie over het wel of geen nut van training van talent.
Hij negeert zijn schoonmoeder totaal als deze hen komt opzoeken in Wenen.
Tenslotte mag Vaslav naar Amerika, maar hij wil zijn vrouw en kind niet achterlaten. Dan mogen ze toch alledrie gaan, ze reizen naar Bern, Vaslav heeft weer barstende hoofdpijn. Hij kan niet tegen het zo lang opgesloten zijn in een kleine ruimte en het schommelen van de trein.

Voorjaar 1916. Ze moeten een tijdje in Feldkirch blijven, in het Posthotel. Vaslav vindt het op Rusland lijken en hij speelt uren met Kyra en een slee in de sneeuw, het twee kinderen. Vaslav spreekt geen Duits en vermijdt alle conversatie ook met een eventuele 'regent provocateur'. Dan mogen ze weg, na uitgebreid, naakt, onderzocht te zijn. Vaslav wil niet over hun gevangenschap praten.
In Lausanne horen ze dat het Russisch Ballet in New York op hen wacht. Fokine is in dienst en Tamara Karsavina in verwachting. Ze winnen het proces om geld te krijgen van Diaghilev, maar het valt niet te vorderen omdat Diaghilev tot geen enkel land behoort.
Igor Stravinsky komt vanuit Morges, hij vertelt hoe Sergei op hun huwelijk reageerde, met flauwvallen en zo. Het huis in Morges is erg Russisch. Igor probeert Sergei via Vaslav te chanteren, maar de invitatie om te blijven, blijft uit. De familie gaat vervolgens naar Parijs. Vanuit Bordeaux op de Rochambeau begint de twee weken durende overtocht naar Amerika.

Hoofdstuk 16 Het seizoen in New York. De pers komt eerst aan boord en wil van alles van Vaslav weten. New York rijst voor hun ogen op en Vaslav begint te springen van enthousiasme.
"Hello mr Nijinsky, you just stay here, do not fly away for Gods sake!"
Sergei wacht op de kade met bloemen en kust Vaslav volgens Russische gewoonte op beide wangen. Deze geeft Kyra aan Sergei, deze is verlegen en geeft het kind snel aan een ander. Ze gaan naar een hotel. Vaslav is gek op liften en zou er het liefste de hele dag in spelen. Hij wil wel dansen, maar niet voor Sergei, omdat deze hem volgens Romola nog een half miljoen franc schuldig is voor de jaren dat hij geen salaris kreeg. Romola huurt een advocaat in. In januari komt het ballet aan, ze behandelen Vaslav heel beleefd die op 12 april zijn debuut maakt in het Metropolitan in Spectre, Sheherazade en Petroesjka. Het publiek bezorgt hem een douche van roze blaadjes. Een gesprek met Sergei loopt verkeerd af, er zijn franse antwoorden op Russische vragen. Hij wil een vriend zijn, maar Romola behandelt de zakelijke kant. Er komen incidenten als Vaslav "een deserteur" en "te dik" zou zijn. Er komt een benefiet voor het Lido dat overstroomd is. Vaslav's ondergoed wordt gestolen. De Faun, die veranderd is, mag van Vaslav niet op het programma komen. Kyra krijgt hete soep over haar handen. Vaslav is gek op film, de kunst van de toekomst. Sergei daarentegen houdt niet van techniek, hij is tegen grammofoonplaten en het ballet mag niet gefilmd worden. Vaslav houdt van jazz. Ze leven in luxe hotels en Vaslav heeft een herontmoeting met Isadora Duncan. Hij ontmoet Bobby Jones die voor de decors van Tyl gaat zorgen en Vaslav wordt tijdelijk de artistiek directeur van het Ballet Russes omdat Sergei weg moet blijven volgens het contract.

(*Dit nog in verband met die schuld en dat Vaslav weigert voor Sergei te dansen Otto Kahn, leider van de Metropolitan Opera probeert het probleem zo op te lossen, maar belast Vaslav wel met een enorme taak, die hij niet aankan).

Romola en Vaslav kopen een Peerless, Vaslav rijdt slecht en vaak links. Hij probeert moedig cola te drinken. Hij oefent in een amfitheater met Kyra als enthousiast publiek van Tatakaboy. Hij zwemt en speelt meteen goed tennis. In Ben Harbour rent Romola weg van de tandarts.
In september komt het Ballet Russes aan maar zonder Sergei en Massine en 15 anderen.

Hoofdstuk 17 De Amerikaanse tournee. De aangekomen dansers horen dat je mag staken in Amerika en weigeren om op Duitse muziek te dansen. Dimitri Kostrovsky en Nicolas Zverev zijn fans van Tolstoy en laten Vaslav geen moment met rust. Deze glijdt tijdens een kostuumrepetitie uit en verstuikt zijn enkel. Pavlova vindt het jammer dat hij niet gebroken is. Vaslav heeft rare voeten, vindt Romola, het zijn vogelvoeten, een atavisme, vijfde generatie dansers.
Monteux wil als Fransman Strauss niet dirigeren. Het ballet Tyl zit vol streken en wordt enthousiast ontvangen. Op 30 oktober begint de tour, alles gaat per trein. Vaslav is niet gewend aan de smalle bedden, normaal ligt hij dwars in een tweepersoonsbed. In Washington bedankt hij president Wilson voor de hulp bij zijn vrijlating. De dansers lezen veel en Vaslav bezorgt het een hele bibliotheek. Kostrovsky beheert die. In New Orleans worden de bordelen bekeken, onder protest van Vaslav, maar Romola staat erop. In het zuiden mogen de 'negers' in het ballet niet optreden. Vaslav, die niet om publiciteit geeft, is gewoonlijk uitgeput na ontmoetingen met vreemden.
Vaslav en Fradkin doen een keer net of ze elkaar zijn. Hij beslist ook dat elke rol nog eens ingestudeerd moet worden door een ander voor noodgevallen. De solisten zijn woest en Sergei protesteert, zodra hij het hoort. In Los Angeles gaan ze in een appartement met de Fradkins. Vaslav bewondert de Japanse kok en speelt uren met de opklapbedden. In Hollywood ontmoeten ze Charly Chaplin. Kostrovsky en Zverev maken Vaslav erg zwijgzaam, en ook vegetarisch, hetgeen hem volgens Romola verzwakt. Barocchi, de echtgenoot van Lopkova'en Sergei's secretaris leest handen en voorspelt Vaslav iets 'erger dan de dood'.

Als Vaslav besluit dat hij boer wil worden, gaat Romola naar Kyra in New York. Op 24 februari eindigt de tour in Albany. Sergei biedt Vaslav een contract aan, deze telegrafeert terug dat hij het in principe accepteert. Vaslav draagt zijn ringen en shirts weer en begint weer vlees te eten. Hij mist Sergei erg en hoopt op vriendschap. Romola en hij maken hun testament voordat de reis begint.

Hoofdstuk 18. Spanje en Zuid Amerika. Sergei blijkt in Parijs te zijn, maar de Nijinsky's vermaken zich wel in Madrid. Ze lezen weer veel. Vaslav wil later terug naar Rusland en is er zeker van dat Sergei dan directeur van het Marijinsky zal worden. Hij wil tot zijn 35e dansen en daarna alleen karakterrollen dansen en choreografieën maken.
Sergei komt terug en omhelst Vaslav gepassioneerd. Alles lijkt als vanouds. Hij wil alleen niets van Rusland weten, geen verre toekomstplannen maken. Hij introduceert Picasso aan de rest. Sergei neemt hen overal mee naar toe en ze raken geobsedeerd door een zigeunerin van Cadiz. Ze gaan optreden in Madrid. Vaslav bewondert Les femmes de Bonheur van Massine, maar Parade niet. Kostrovsky en Zverev duiken weer op, nu met ideeën over cohabitatie en dat een moeder bij het kind nodig is.
"Het kind dat me nodig heeft, ben jij, Vaslav, en ik blijf bij jou," zegt Romola.

Een hertogin is smoor op Vaslav en hij gaat een keer vreemd tot genoegen van Romola. (*beetje vreemd is dit. Vindt Romola dat een teken van normaal gedrag? Of is ze blij met hetero seks?)
Ze laat haar man wel kiezen tussen Kostrovsky en Zverev en haarzelf. Ze krijgt haar zin. Vaslav wil niet naar Zuid Amerika gaan. Sergei laat hem oppakken want in Spanje staat een telegram gelijk aan een contract. Hij danst dan toch om het publiek niet teleur te stellen. Er wordt een ingewikkeld contract opgesteld waarbij de betaling voor elk optreden dient te geschieden. Kyra vertrekt naar Lausanne. Vaslav zegt een gebroken hart te hebben omdat de verzoening met Sergei mislukt is. "I wanted to. I did everything."
Ansermet is mee als dirigent ipv Monteux. Kostrovsky blijkt epileptisch te zijn. De sfeer is slecht, Vaslav gaat met tegenzin naar het theater. Hij verhindert de opvoering van de Faun omdat er geen toestemming is gevraagd. Ook gebeuren er verscheidene ongelukjes. "Kinsman B" haalt allemaal trucjes uit, Vaslav blijft kalm maar is bleek en gespannen, net zoals in Hongarije. Romola huurt detectives in voor zijn veiligheid.
De dansers vinden Vaslav een snob en noemen hem 'Dumbbell' omdat hij zo stil is. Vaslav vindt het niet slecht maar dom. Hij danst voor het laatst op een gala van het Rode kruis.

Hoofdstuk 19. Het Ballet Russes heeft de terugreis van de Nijinsky's niet betaald en zou daarvoor door Quintana aangeklaagd worden. De boot wordt door de 'Allies' onderzocht naar Duitse spionnen en Romola gooit snel de Duitse icoon van Jezus in Praag in zee, en daar heeft ze ook meteen weer spijt van want hij was door Vaslav aan haar geschonken. In Spanje reizen ze meteen door. Bij de Franse grens hebben ze vertraging en ze missen hun aansluiting. De bagage echter niet en die raakt spoorloos. Vaslav vindt die materiele zaken niet belangrijk maar Romola moet huilen. Via Parijs gaan ze naar Lausanne voor Kyra. In St Moritz willen ze het einde van de oorlog afwachten.
"I hate mountains, I want to see far," zegt Vaslav, maar hij stemt toch toe.
Het is december 1917. De eerste nacht zijn er wel zeventien aardschokken, die gelukkig maar weinig schade aanrichten. Romola is panisch maar Vaslav blijft rustig. De volgende dag haalt hij, alleen, Kyra.
Op een opmerking van Romola, dat mensen in een bepaalde eeuw zo op elkaar lijken, zegt hij : Dat komt door het kostuum want dat bepaalt onze bewegingen."

Vaslav maakt veel choreografieën en Romola moet geopereerd worden. Het voorjaar breekt aan en er komt bericht van Bronia. Ze schrijft onder meer dat Stanislav dood is. Vaslav glimlacht weer net zo vreemd als bij de dood van zijn vader. Er komen aanbiedingen voor hem, maar Romola weigert die allemaal. Een komt zelfs bij hen thuis, hij krijgt thee en de belofte van de eerste kans, als Vaslav weer gaat dansen.
Vaslav ontwikkelt zijn cirkel-teken-kunst en doet aan seances. Rusland wordt 22 jaar onzekerheid beloofd. Vaslav is ervan overtuigd dat het leven in een andere vorm doorgaat. Geboorte en dood zijn bijna hetzelfde. Beiden zijn deel van een cirkel die doorgaat. De mensen zijn een deel van God en reflecteren hem als ze iets moois scheppen.

De vrede wordt gesloten. Vaslav gelooft er niet zo in. Hij verzint een ballet over het seksleven. Volgende herfst wil hij, als hij niet terug naar Rusland kan, een eigen gezelschap oprichten en in Parijs leven en dansen.

Hoofdstuk 20 Het huwelijk met God. Vaslav verzoekt Romola om zijn artistieke ideeën op te schrijven. Ze moet ook dansen om als inspiratie te dienen. Op kerstavond valt de boom om, hetgeen ongeluk betekent. Vaslav is nog steeds erg geïnteresseerd in techniek en kan volgens Romola op elk terrein op niveau meepraten. Als Romola een keer ziek is en vraagt wat hij gaat doen als zij sterft, is zijn antwoord: Werken, dansen, creëren, doorgaan met leven en Kyra opvoeden.
"Zou je niet nog eens trouwen?"
"Nee, het huwelijk is als we diegene ontmoeten die voor ons de vervulling van onze idealen vertegenwoordigt. Het gebeurt maar eens in het leven en voor sommige mensen nooit. Nee, ik zou niet trouwen."
Vaslav koopt veel verf en rent over de laan als extra training. Ze maken een sleetocht naar Maloja, Vaslav is nogal wild.
"Men moet sport als kunst zien, het is niet intellectueel maar spontaan, zonder te weten "how it springs from the emotion. Dat is de manier om te leven en te creëren."
Ook met skieen en skeleton racen wordt hij onvoorzichtig en hij valt een keer. Bij een ruzie duwt hij Romola en Kyra van de trap af. Hij gaat tekenen, over de oorlog, maar ook mooie vlinders die op Vaslav lijken en grote slangen met het gezicht van Diaghilev.
"Dat is Sergei Pavlovitch en deze vlinders zijn wij, de jeugd van Rusland, voor altijd in zijn net gevangen."
Ook begint hij aan een dagboek dat niemand lezen mag. Als Romola 's nachts wakker wordt, zit Vaslav vaak naar haar te staren.

Op een zondag stuurt hij mensen naar de kerk. Na een wilde rit met de slee komt er weer ruzie en hij huilt. De dokter constateert lichte hysterie en er komt een zogenaamde masseur die op hem moet passen. Vaslav wil weer boer worden en Romola dreigt met een scheiding. Hij koopt een heleboel truien omdat de kleren zo prachtig zijn. Vaslav zegt dat hij voor gek gespeeld heeft. Tessa komt logeren. Vaslav treedt op en wil een zoon Borislav. Ze hadden gewacht voor de oorlog.

De rest van het boek is een epiloog, waarin Romola snel feiten noemt uit de veertien voorbij gegane jaren voor ze het boek in 1932, 1933 in New York, The Hague schreef.
(* Den Haag? Jawel, daar woonde Frederika Dezentje, met wie Romola toen een affaire had)
Vaslav dagdroomt, maar weet wie hij is en herkent zijn familie. Hij is dociel, gehoorzaam en geduldig, onverschillig en netjes. Maar bekende muziek doet hem glimlachen en hij corrigeert als iemand iets fout doen in een van zijn vroegere rollen. Verder is dansen uit zijn leven geschrapt, heel soms doet hij een sprong.

Er is schizofrenie gediagnosticeerd. De ouders van Romola willen dat ze gaan scheiden en als Romola dat weigert, laten ze Vaslav opnemen.
"Wat heb ik gedaan? Wat wilt u van mij? Waar is mijn vrouw? Laat me me alsjeblieft aankleden en ik zal u volgen."
Hij wordt naar het "State Asylum" gebracht en heeft door de schok zijn eerste catatonische aanval. Na zes maanden in Kreuzlingen gaat het ineens slechter met hem, hij krijgt hallucinaties en zo. Romola haalt hem thuis en de volgende zeven jaar zijn ze in St Moritz, Wenen en Parijs.
"Laat hem maar dromen," zeggen de specialisten. Romola probeert van alles maar er zijn altijd weken van grote gewelddadigheid. Lenin geeft maar geen toestemming voor een bezoek van Bronia en Eleanora, doch deze weten zelf te ontsnappen. Vaslav blijft passief. Alleen bij Kyra: "Attention a l'enfant!"
Diaghilev komt langs in Parijs doch heeft weinig succes. Thuis zijn is niet goed, het gewoon doen is een te grote inspanning en veroorzaakt gewelddadigheid. Daarom gaat Vaslav terug naar Kreuzlingen, zijn hallucinaties gaan vooral over de oorlog, hij ziet soldaten sterven.
Weinig mensen blijven bevriend met hen, maar Karsavina wel.

Ondanks alles is Romola ervan overtuigd dat Vaslav gelijk had, toen hij voor de eerste keer naar Kreuzlingen ging. Hij wees naar de lucht en zei: "Femma, courage, ne disespere pas car il y a un Dieu."

 

 

*1 Vaslav vergeleek zichzelf soms met Noverre. Wie was dat?

Jean-Georges was de zoon van een Zwitserse vader, en geboren in 1727 te Parijs. Zijn eerste optreden aan het hof van Fontainebleau was niet geweldig, maar hij had leuke ideeën, zoals geen maskers meer en korte rokken.
Onder hem danst Anne Cupis de Camargo uit Spanje. Vaslav noemt Kyra later "mijn kleine Camargo".
De uit Florence stammende Vestris (Gaetano en August) maakten gebruik van Noverre's leer, hij noemde de vader de enige serieuze danser en de zoon de meest wonderbaarlijke danser van Europa. De zoon weigerde eens om voor de koningin te dansen, maar moest dit van zijn vader.

 

Klik hier voor meer ballet