Nijinsky van Arthur Japin.
(een kritische beschouwing)
------------------------------------------------------
Als je zo geïnteresseerd bent in Nijinsky, gaat iedereen ervan uit dat je dat boek snel zult lezen. Maar mijn belangstelling werd al snel getemperd toen ik in de boekhandel de zijflap las: "De legendarische Sergei Diaghilev, die alles in het werk heeft gesteld om Vaslav te vernietigen nadat deze hem als minnaar had afgewezen." Zucht. Weer iemand die het boek dat Romola over haar man had geschreven teveel voor zoete koek had aangenomen.
Natuurlijk was Sergei heel verdrietig en wanhopig, en later ook woedend geweest toen Vaslav totaal onverwachts in Zuid Amerika trouwde met een meisje uit het Corps de ballet. Hij wist niet dat Romola enkel bij het ballet wilde om deze man in te palmen. Hoe dat gelukt is, zal eeuwig een raadsel blijven. Ze konden nauwelijks een woord met elkaar wisselen. Sergei ontsloeg Vaslav bij zijn ballet Russes. Dat zal niemand hem kwalijk nemen, het moet vreselijk zijn om je geliefde met zijn nieuwe partner in je directe omgeving te zien. Maar hem vernietigen? Hij heeft zelfs van alles gedaan om hem weg te halen uit Hongarije waar hij tijdens de oorlog gevangen zat. En later, nadat Vaslav al 'gek verklaard' was, geprobeerd om hem terug te krijgen in de werkelijkheid. Daarvoor bezocht hij Vaslav bij Romola thuis, toch een behoorlijke overwinning op zichzelf. Vaslav en Romola waren zo hysterisch paranoïde in Amerika, dat toen Vaslav een keer in een roestige spijker trapte, Romola een plannetje van Sergei vermoedde... Dan het boek. Het is uit drie gezichtspunten geschreven, waarbij die van ene Peter het meest merkwaardig is, omdat hij grotendeels verzonnen is. Zo was Peter er niet bij als Vaslav zijn dochter Kyra gaat halen uit Lausanne. Romola in haar boek: "De volgende dag ging Vaslav naar Lausanne om Kyra en de verpleegster op te halen. Ik was behoorlijk nerveus, want hij sprak geen Duits en was totaal verloren als hij moest zorgen voor de dagelijkse benodigdheden in het leven. Een kamer in een hotel boeken en een treinkaartje kopen waren onbekende ervaringen voor hem. Vaslav was erg trots en vol gevoelens van avontuur voor zijn eerste reisje alleen." Helemaal onbekend was de reis trouwens niet. Ze hadden hun dochter Kyra nog samen bezocht vlak voordat ze het huis in St Moritz gingen kopen. Japin beweert dat Peter de eerste was die Romola meldde dat het niet goed ging met Vaslav. Dat baseert hij op het volgende stukje waarbij Romola naar de keuken gaat om de vrouwelijke kok nog enkele instructies te geven. Aan een tafel daar zaten het dienstmeisje, het wasmeisje Kati en de stoker. Ze zwegen abrupt toen Romola binnenkwam, maar toen ze aandrong, zei de stoker: (naamloos dus!): "Madame, vergeef me. Ik kan het fout hebben. Wij houden allemaal van u beiden. Weet u nog dat ik u vertelde dat ik als een kind in mijn dorp Sils Maria boodschappen deed voor meneer Nietzsche? Ik droeg zijn rugzak als hij naar de Alpen ging om te werken. Mevrouw, voor hij werd weggehaald, gedroeg hij zich en zag hij eruit net zoals meneer Nijinsky nu." Romola gaf een schreeuw van schrik toen ze hoorde dat Vaslav met een groot kruis door het dorp liep om mensen naar de kerk te sturen. (...) Dan een opmerking over de heer Hanselmann. De man komt ook bij Romola voor, maar er is nergens een aanwijzing dat ze de man niet mag. "Soms gingen we een aperitiefje voor de lunch drinken bij de Hanselmanns, waar iedereen in het seizoen heen gaat. Hanselmann, van oorsprong een Oostenrijker, was een bekend banketbakker, nogal een persoonlijkheid, die een belangrijke rol speelde in het leven in deze plaats. Hij was een trouwe vriend van 'monsieur Nijinsky'. Vaslav hield van zijn kaasstengels, gaf hem recepten voor Koulibjak en besprak soms de politieke situatie met hem." Dat deze Oostenrijker ooit in Rusland gewerkt zou hebben, is natuurlijk niet erg waarschijnlijk. Als een schrijver een boek schrijft over een historische figuur, is er natuurlijk veel wat hij zelf moet invullen met zijn fantasie. De kunst is dan om het zo te doen dat het klopt met de gegevens. De lezer moet denken: zo zou het gebeurd kunnen zijn. En niet: dit klopt helemaal niet. Dat Diaghilev ineens voor de deur staat, valt duidelijk in de laatste categorie. De laatste dans van Vaslav, zijn 'huwelijk met God' was op 19 januari 1919. Hier is het relaas van Romola over die dag.
Nog een kleine opmerking. Wat me opviel, was hoe vaak en veel Japin Vaslav laat praten. Vaslav was een beperkt prater en uitte zich vaak in enkele zinnen. De monologen zijn behoorlijk onwaarschijnlijk.